به سوی شبکه سازی در جامعه مدنی؛ «ویژگی‌های شبکه موفق»
شبکه تدریجی خلق شده و گسترش می‌یابد شبکه‌ها یک شبه خلق نمی‌شوند، به صورت ناگهانی و در یک لحظه نباید تصمیم بر ایجاد یک شبکه گرفت. به خودتان فرصت دهید تا درباره جوانب مختلف تشکیل یک شبکه، اهداف و ضرورت آن و تبعات و آثار چنین اقدامی فکر کنید و پس از آن به تدریج برای تشکیل شبکه اقدام کنید.
شبکه‌ای موفق است که پایدار، کارآمد، با سرمایه اجتماعی بالا و خلاق باشد. برخی از ویژگی‌های شبکه‌های موفق عبارتند از:
1- ارتباط غیر‌رسمی
موفق‌ترین شبکه‌ها حاصل و نتیجه تقویت ارتباط‌های غیر رسمی اعضاء هستند. شکوفایی و رشد شبکه‌ها از طریق روابط نزدیک، چهره به چهره و صمیمانه اعضاء ممکن می‌شود.
2- خودجوش بودن
شبکه‌هایی موفق هستند که به اتکای منابع خود برنامه‌ریزی و فعالیت کنند، نه اینکه کسانی از خارج با اهداف خاصی به صورت فرمایشی به آن‌ها فرمان ابلاغ کنند.
3- مشارکت اعضاء
عضویت در یک شبکه بدون احساس تعلق داشتن و مشارکت فعال اعضا، منافع زیادی در بر نخواهد داشت. مشارکت فعال به معنای این است که اعضا در تأمین منابع مشارکت کنند، مقاله بنویسند، پول تهیه کنند و وقت و دانش خود را داوطلبانه در اختیار شبکه قرار دهند و بالاخره عمل کنند.
4- عدم تمرکز
مدیریت شبکه به عدم تمرکز و دمکراسی نیاز دارد. شبکه‌ها وقتی بر مبنای تصمیم شخصی و نه با مشارکت همه اعضا به وجود آیند یا وقتی مدیریت بسیار متمرکز در آن‌ها اعمال شود، خوب کار نمی‌کنند.
5- عدم وابستگی
شبکه‌ها نباید به هیچ یک از اهداء کنندگان کمک وابسته شوند. در غیر این صورت غیر مستقیم به سمت راضی کردن منبع اهدا کننده کمک جهت‌گیری می‌کنند. سازمان شبکه تعاونی است. همه اعضا، کوچک و بزرگ، مرد و زن، شاغل و غیر شاغل، دارا و ندار یک حق رأی دارند.
6- برنامه‌ریزی مؤثر
شبکه‌ها به برنامه‌های مؤثر با بازده روشن و فعالیت مشخص نیازمندند. در بسیاری موارد شبکه‌ها به راه خطا می‌روند زیرا اهداف روشنی نداشته، فعالیت‌های عملی انجام نمی‌دهند و نمی‌توانند تماس خود را با اعضای ریشه‌دار حفظ کنند. در این صورت اعضا غیر فعال شده و شبکه فرو می‌پاشد.
7- اعتماد متقابل
شبکه‌ها از مشارکت اعضا رونق می‌گیرند. اعضا به همان میزان که به شبکه انرژی می‌دهند از شبکه انرژی دریافت می‌کنند. این امر نیازمند اعتماد متقابل و تمایل اعضاء به همکاری با شبکه است، حتی اگر نفع شخصی برای آنان نداشته باشد.
8- تعادل در تعداد عضاء
هرچه شبکه عمومی‌تر شود یعنی تعداد اعضای آن افزایش یابد امکان دارد مشارکت اعضاء کمتر شود و حتی با افزایش اختلاف نظرها، ثبات شبکه در معرض خطر قرار گیرد. از سوی دیگر تعداد محدود اعضا نیز امکان تبدیل شدن شبکه به باند و فرقه را افزایش می‌دهد. بنابراین تعیین تعداد اعضای یک شبکه از اهمیت بسیار برخوردار است. شبکه‌های موفق با قرار دادن معیارها، عضویت را محدود کنند تا بتوانند بر محور خاصی متمرکز شوند، هزینه ها را کاهش دهند و کارآیی مؤثر خود را حفظ کنند.
9- ساختار دمکراتیک و رعایت برابری
مدل تور ماهی‌گیری یا مدل بافتی به دلیل ساختار دمکراتیکش سازمان مناسبی برای شبکه‌ها است، زیرا اعضاء فعالانه در تبادل اطلاعات و برنامه‌ها همکاری می‌کنند. در واقع تعلق به یک شبکه فقط درصورتی توجیه پذیر است که مزایا از هزینه‌های ناشی از عضویت بیشتر باشد. بنابراین تعلق به شبکه باید مزایای قابل لمسی داشته باشد تا اعضاء در ان فعالانه مشارکت کنند، این مزایا و اعتماد متقابل از طریق رعایت برابری و انصاف میان اعضاء اعمال می‌شود. به عبارت دیگر فرصت‌های موجود در شبکه می‌بایست بر اساس اصل شایسته‌سالاری میان اعضاء توزیع شود و بر اساس اعتماد متقابل از همه اعضاء نیز توقع مشارکت داوطلبانه وجود داشته باشد.
10 – شفافیت
شبکه‌های کارآمد شبکه‌هایی هستند که برنامه‌ها، ارتباطات و محاسبات مالی خود را به صورت شفاف در اختیار اعضاء خود قرار می‌دهند. هر اطلاعاتی درباره فعالیت‌های شبکه متعلق به همه اعضای شبکه است و باید به طور شفاف با آن‌ها در میان گذاشته شود.
11- شبکه هم ابزار است و هم هدف
به خاطر داشته باشید شبکه سازمانی است برای تحقق اهداف، در عین حال روابط درون یک شبکه باید انعکاسی از جامعه مطلوب یا ایده‌آل اعضا باشد. در جنبش‌های دمکراتیک، شبکه‌های غیر‌دموکراتیک نمی‌توانند نقش خود را به خوبی ایفا کنند. حتی در مواردی که بنابر ضرورت‌های امنیتی یا سازمانی جنبش‌های اجتماعی ناچار شده‌اند از سازمان هرمی نیز برخوردار شوند، آن‌ها تلاش کرده‌اند تا سازمان هرمی را به غایت کوچک و در کنار آن سازمان افقی شبکه‌ای تا حد ممکن بزرگ را سامان دهند. تأکید بر اجرای فرآیند تصمیمات دمکراتیک در درون شبکه‌ها موجب تربیت انسان‌هایی با خصلت‌های مدنی خواهد شد که در جامعه آینده نقش مثبتی ایفا کنند.
12- شبکه تدریجی خلق شده و گسترش می‌یابد
شبکه‌ها یک شبه خلق نمی‌شوند، به صورت ناگهانی و در یک لحظه نباید تصمیم بر ایجاد یک شبکه گرفت. به خودتان فرصت دهید تا درباره جوانب مختلف تشکیل یک شبکه، اهداف و ضرورت آن و تبعات و آثار چنین اقدامی فکر کنید و پس از آن به تدریج برای تشکیل شبکه اقدام کنید.
13- تنوع اعضا
تنوع اعضای شبکه، قدرت آن را افزایش می‌دهد. تنوع و تکثر در درون شبکه حول اهداف پیش‌بینی شده از اهمیت بسیار برخوردار است. به دلیل اختلاف نظرها درون شبکه نباید اعضایی حذف یا کنار گذارده شوند. در جریان تصمیم‌گیری اعضای شبکه با تنوع فکری، جوانب مختلفی از موضوعات در دستور کار شبکه مطرح می‌شود که به دقت در تصمیم‌گیری منجر خواهد شد.
14- تماس و گفت‌و‌گوهای چهره به چهره
اگرچه فضای مجازی امکانات بی‌شماری را برای تبادل نظر بین اعضای شبکه‌ها ایجاد کرده است، اما در عین حال ارتباط چهره به چهره و رو در روی اعضای شبکه‌ها علاوه بر آنکه امکان گفت و گوی عمیق‌تر را فراهم می‌آورد، راه را برای پیوند و نزدیکی بیشتر اعضاء، ایجاد دلبستگی و تعمیق روابط فراهم می‌کند، بنابراین بهتر است اعضای شبکه در فاصله‌های زمانی مشخص گرد هم آمده و درباره فعالیت‌های خود بحث و تبادل نظر کنند.
🖊 سعید مدنی
