کدام روش مطالبه‌گری برای سازمان شما مناسب است؟
بسیار پیش آمده که حتی کارکنان سازمان‌های مردم‌نهاد مطالبه‌گری را با فعالیت‌های فردی و جمعی در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی، یا اقتصادی و فرهنگی اشتباه گرفته‌اند. مطالبه‌گری را اینطور تعریف می‌کنیم:
روشی نظام‌مند و راهبردی برای اثرگذاری بر سیاست‌گذاری‌های دولتی، عمومی و نهادی، قوانین، و ایجاد تغییر
سازمان‌های مردم‌نهاد برای مطالبه‌گری بنا به شیوه‌ای که اتخاذ می‌کنند می‌توانند از روش‌ها و ابزارهای زیر استفاده کنند. باید توجه داشت که انتخاب این روش‌ها و ابزارها بسته به این دارد که از سه شیوه کدام را برای سازمان و برای ایجاد تغییر مناسب دیده و آن شیوه را اتخاذ می‌کنیم.
نشست خبری
پرونده و دادگاه
چاپ اطلاعیه و کتابچه
برگزاری کارگاه
دادخواست
اطلاعیه مطبوعاتی
لابی‌گری
شبکه‌سازی
اعتصاب
پوستر
نظرسنجی
حضور در تلویزیون و رادیو
نشست عمومی
ائتلاف با سازمان‌ها و شبکه‌ها
راه‌پیمایی
میزگرد
تئاتر
نوشتن نامه
برگزاری کنفرانس
ایجاد وب‌سایت
خبرنامه
تا به حال از کدامیک از این ابزارها برای مطالبه‌گری استفاده کرده‌اید؟
سه شیوه مطالبه‌گری
مطالبه‌گری توسط مردم
مطالبه‌گری و برگزاری کارزارها می‌تواند توسط مردم و اجتماعاتی انجام شود که به طور مستقیم تحت تاثیر مسئله‌ای هستند که برای آن مطالبه‌گری می‌شود.
سازمان‌ها و حامیان مالی می‌توانند از گروه‌های مطالبه‌گر حمایت همه‌جانبه کنند اما باید توجه داشت که این حمایت می‌تواند موجب انحراف اولویت‌ها و خواسته‌های افراد و سازمان‌های درگیر شود. راهبری و تصمیم‌گیری باید از داخل اجتماعات مطالبه‌گر برآمده باشد و داخل آن نیز بماند. در چنین شرایطی نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در آگاهی‌سازی و اطلاع‌رسانی حیاتی است.
مطالبه‌گری همراه مردم
ممکن است اجتماعات و سازمان‌های مردم‌نهاد همزمان و برای مسائل یکسان و یا شبیه بهم مطالبه‌گری کنند. در چنین شرایطی مهم است که اجتماعات و سازمان‌ها بتوانند باهم و در سطحی برابر همکاری کنند.
سازمان‌های مردم‌نهاد از منابع مالی، جایگاه اجتماعی، و دانش برخوردارند. بسیار مهم است که این سه مورد موجب نشود سازمان‌ها بر کارزار اجتماعی غلبه پیدا کنند و پروسه مطالبه‌گری را در دست بگیرند. مهم است که مطالبه‌گری به طور مشترک توسط اجتماعاتی که مسئله اجتماعی موجود به آنها مربوط می‌شود و سازمان‌های مردم‌نهاد انجام شود. اینکه راهبری و تصمیم‌گیری توسط چه کسی و یا چه کسانی انجام شود قابل گفتگو است.
مطالبه‌گری برای مردم
در بسیاری مواقع سازمان‌ها و مردمانی که به طور مستقیم آسیب‌پذیر نیستند و مسئله مطالبه‌گری مستقیم به آنها مربوط نمی‌شود می‌توانند مطالبه‌گر باشند. معمولا این اتفاق در شرایطی می‌افتد که بدنه جامعه مدنی مکان امن‌تری برای حرف زدن باشد و کسانی که مسئله مورد مطالبه به آنها مربوط باشد مورد تهدید قرار گرفته باشند.
در چنین شرایطی معمولا استفاده از افراد قَدَر و شناخته شده باعث تسریع و اثرگذاری مطالبه‌گری می‌شود. لازم و ضروری است که سازمان‌های مردم‌نهاد به طور مداوم با اجتماع درگیر مشورت کنند و هم استراتژی مطالبه‌گری و هم راه حل پیشنهاد داده شده با آنها مطرح شود. همچنین مهم است که اختلاف نظرهای موجود و احتمالی (به خصوص در تصمیم‌گیری) به رسمیت شناخته شود و با عموم مطرح شود.
آیا مطالبه‌گری می‌تواند مضر یا خطرناک باشد؟
اگرچه تمرکز بر مطالبه‌گری معمولا به تغییر سیاست‌گذاری و یا اجرای سیاست‌گذاری‌های موجود ولی فراموش شده می‌انجامد اما یکی از اهداف آن تقویت رابطه بدنه جامعه مدنی با سیاست‌گذاران و ایجاد تغییر و تحول در روابط قدرت است.
نکته مهم این است که مطالبه‌گری و برگزاری کمپین‌های مطالبه‌گرانه می‌تواند دولت‌ها را نسبت به سازمان‌های جامعه مدنی بدبین و دشمن کند. حتی در برخی کشورها محدودیت‌هایی از جانب دولت‌ها برای مطالبه‌گری سازمان‌های مردم‌نهاد لحاظ می‌شود. در چنین شرایطی یکی از روش‌های سازمان‌های مردم‌نهاد استفاده از «زبان جایگزین» است. استفاده از زبان جایگزین برای توضیح دادن فعالیت‌های مطالبه‌گرانه، ضرورت آن، و عواقب مثبت آن در صورت تحقق همیشه از روش‌های استفاده شده توسط سازمان‌های مردم‌نهاد به عنوان میانجی میان دولت و جامعه بوده. سازمان‌ها می‌توانند از زبان جایگزین برای اثرگذاری بر مراجع، تعامل استراتژیک، و ایجاد راه‌های ارتباطی پایدار میان ذینفعان استفاده کنند. استفاده از زبان جایگزین همچنین می‌تواند به اثرگذاری بیشتر، و تلطیف مذاکرات بیانجامد.
پیشنهاد راه حل
7 پرسش کلیدی در هنگام پیشنهاد راه‌حل توسط سازمان‌های مردم‌نهاد:
سازمان‌های مردم‌نهاد باید در هنگام مطالبه‌گری توجه کنند که مطالبه‌گری آنها معنادار و موثر باشد و بتواند به نقص‌های وضعیت موجود اشاره کند. مطالبه‌گری با تکرار و تاکید بر کلی‌گویی‌های بی‌معنا و مبهم تفاوت دارد. هرچند نگاه آرمان‌گرایانه به مطالبه‌گری خود اشتباه نیست، اما باید ارتباط آرمان را با وضعیت موجود مشخص کرد. سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند در هنگام مطالبه‌گری با ارائه راه حل‌ها مسیر را برای رسیدن به آرمان مطالبه شده باز و هموار کنند.
برای اینکه بتوانیم مطمئن شویم که آیا راه حل ما راه حل مناسبی است و به ایجاد گفتگو و تغییر میسر خواهد شد یا خیر می‌تواند از 7 پرسش زیر استفاده کرد:
- آیا راه حل ارائه شده واقع‌بینانه است؟
- آیا می‌تواند بدون عواقب اجرا شود و اگر نه، چه عواقبی خواهد داشت؟
- آیا راه حل ارائه شده ساده و قابل فهم است؟
- آیا راه حل ارائه شده در کوتاه مدت اثرگذار خواهد بود؟
- چه کسانی با راه حل شما مخالف خواهند بود و چرا؟
- آیا تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران از راه حل شما استقبال خواهند کرد؟ اگر نه، چرا؟
- آیا می‌توانید مطالبه را به چند مرحله تقسیم کنید؟ آیا راه حلی وجود دارد که از ایده اولیه شما اثرگذارتر باشد، از آن استقبال بهتری شود و بتواند مسیر را برای رسیدن به خواسته‌های نهایی هموار کند؟
با کدام نهادها ارتباط بگیریم؟
در مطالبه‌گری مهم است که نهادها و سازمان‌هایی که با مسئله درگیر هستند و یا می‌توانند در پیشبرد مطالبه اثرگذار و یاری کننده باشند را درگیر کنیم. به عنوان مثال:
دولت ملی
دولت‌های محلی
بخش خصوصی
سازمان‌های جامعه مدنی
سازمان‌های تخصصی یا آموزشی
رهبران مذهبی و یا اجتماعات
رسانه‌ها
سازمان‌های بین‌المللی
آیا نهادها و سازمان‌های دیگری به نظرتان می‌رسد که باید با آنها ارتباط گرفت و آیا فکر می‌کنید بنا به شرایط لازم باشد از ارتباط با برخی از نهادهای بالا پرهیز کرد؟
در نهایت فعالیت‌های مطالبه‌گرایانه سازمان‌های مردم‌نهاد به حداقل یکی موارد زیر می‌انجامد:
ارایه مدارک و مستندات و استدلال برای مسئله مطالبه شده، مانند: پژوهش، شبکه‌سازی، تحلیل سیاست‌گذاری، شرکت در کنفرانس‌ها، ارتباطات با کارشناسان و شخصیت‌های دانشگاه
پرونده و مطالبه را به طور مستقیم با تصمیم‌گیران و مسئولان در میان گذاشتن، مانند: لابی‌گری، نشست‌ها، رخدادها، میزگردها
به وجود آوردن فشار عمومی و خواسته اجتماعی برای تغییر، مانند: اتحاد، کمپین، ائتلاف، پویش رسانه‌ای، یا تجمع
نتیجه‌گیری، ارزیابی، و قدم بعدی
مهم‌ترین وظیفه سازمان‌های مردم‌نهاد در این فرایند ایجاد آگاهی، همراه‌سازی، یادگیری، نقد از خود، و ارزیابی است. این موارد به برداشتن قدم بعدی در مطالبه‌گری کمک می‌کنند.
برای ارزیابی فعالیت‌های مطالبه‌گرایانه می‌توان از 7 پرسش زیر استفاده کرد:
- آیا آنچه را قول داده بودیم انجام دادیم؟
- آیا مطالبه‌گری ما اثرگذار بود؟ بر چه کسانی، اجتماعاتی، نهادهایی، یا قوانین تاثیر گذاشتیم؟
- چه کار دیگری از دستمان بر می‌آید؟
- چه چیزی یاد گرفتیم؟ چه کاری را می‌توانستیم متفاوت انجام بدهیم؟
- آیا با دیگران همکاری داشتیم؟ آیا از ما راضی بودند؟
- آیا تغییراتی که ایجاد کردیم پایدار هستند؟
- آیا لازم است راهبرد خود را بر اساس نتیجه‌ای که از فعالیت‌هایمان گرفتیم تغییر دهیم؟
جنی راس، مطالبه‌گری برای سازمان‌های مردم نهاد کوچک
The Peer Learning Program for Small and Diaspora Organizations
ترجمه و تخلیص: شیما وزوایی
