روبه‌رویمان ساختمانی چند طبقه قرار دارد. عطر قرمه‌سبزی در کوچه پیچیده است! صدای بازی و خنده چند دختربچه در راه پله شنیده می‌شود، وارد ساختمان که می‌شویم می‌فهمیم اینجا خانه پر مهرِ 15 کودک نیازمند سرپرست است. «موسسه مهرطه» سازمان مردم‌‌نهادی است که با هدف سرپرستی و حمایت از دختران نیازمند سرپرست از 22 سال پیش تا کنون فعالیت دارد.
«زهره زارع» عضو هیئت‌موسس و مدیرعامل موسسه مهرطه در گفت‌وگو با رسانه شبکه ملی موسسات نیکوکاری و خیریه اظهار کرد: سال ۸۱ ستادی به نام «جمع‌آوری کودکان ونوجوانان خیابانی» در شهردای تهران فعالیت می‌کرد که سامان‌دهی این جامعه آسیب‌دیده را هدف خود می‌دانست. هدفی که به دلایلی همچون هزینه بالا، عدم برنامه‌ریزی مناسب و شناخت کافی از آسیب‌های اجتماعی قابل دسترسی نبود. با موافقت معاونت اجتماعی شهرداری وقت اجرای این طرح متوقف شد.. آن سال‌ها در دوره کوتاهی، مدیریت داخلی بخشی از این ستاد به نام «ریحانه» را برعهده داشتم. به دعوت یکی از دوستان معتمدم برای اثرگذاری در رفع آسیب‌های اجتماعی این سمت را پذیرفته بودم و زمانی که طرح متوقف شد، تصمیم گرفتم تا برای کودکانی که به هر دلیلی از خانواده دور مانده‌اند خانه‌ای پرمهر تاسیس کنم. پس از این ماجرا، مهرطه با هدف نگهداری و حمایت شبانه روزی از دختران نیازمند سرپرست، متولد شد!
وی در ادامه گفت: طبق اساس‌نامه موسسه، در ابتدا هدف «کمک به رفع فقر در جامعه ایرانی» را دنبال می‌کردیم و طبق این هدف؛ فعالیت‌ها و برنامه‌ها حول و محور پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و حمایت از افراد آسیب‌دیده می‌چرخید. با گذشت زمان این گستردگی را به هدفی مشخص، قابل اجرا و تاثیرگذار تغییر دادیم و هدف حمایت و نگهداری از دختران در معرض آسیب و نیازمند سرپرست را انتخاب کردیم.
اولویت ما این است که مهرطه خانه‌ای باشد با بستری مناسب برای رشد دختران نیازمند سرپرست
زارع افزود: اینکه مهرطه «خانه‌ای با بستری مناسب برای رشد دختران نیازمند سرپرست» باشد، در اولویت ما قرار دارد. می‌دانیم که این کودکان به هر دلیلی از خانواده بیولوژیک خود جدا شده‌اند اما اگر شرایط مناسبی برای پرورش آنان فراهم شود، می‌توانند با سلامتی و موفقیت وارد جامعه شوند. این موضوع مستلزم آموزش صحیح و ایجاد فضایی است که کودک بتواند علاوه امنیت مالی از امنیت و سلامت‌روان نیز برخودار باشد.
وی با اشاره به اینکه بعضی از کودکانی که به مهرطه سپرده می‌شوند تا قبل از این در خانوادهای با شرایط نابسامان زندگی می‌کرده‌اند گفت: متاسفانه بعضی از این کودکان تا پیش از این در یک خانه کوچک با جمعیت زیاد و گاها بدون سقف زندگی می‌کردند، ممکن است حتی مواردی ابتدایی همچون استفاده از قاشق و چنگال را نیز بلد نباشند، نسبت به خیلی از مواد خوراکی شناختی نداشته باشند، فاقد شناسنامه و به تبع آن فاقد آموزش و تجربه‌ای از مدرسه باشند؛ در این شرایط ما در اولین گام برای این کودکان، رفاه اولیه نسبی که حق هر کودک است را فراهم می‌کنیم، به او احترام و عزت را نشان می‌دهیم و با وجود فراهم آوردن شرایط حفظ آراستگی نسبی ظاهری، آموزش آداب معاشرت و تعالیم مناسب اخلاقی در عین حال تمام تلاشمان را می‌کنیم که این کودکان از شرایط و طبقه زیستی خود نیز به مقدار خیلی زیاد دور نشوند.
خروجی تربیتی فرزندان مهرطه بزرگ‌ترین تبلیغ برای عملکرد این مجموعه است
مدیرعامل مهرطه درخصوص لزوم شفافیت عملکرد هر سازمان و نقش مهم ارتباط خیرین با مجموعه، با توجه ویژه به «حفظ فضای شخصی» و «حریم محیط زندگی کودکان» مهرطه بیان کرد: تبلیغات موسسه مهرطه به صورت چهره‌به‌چهره است، شفافیت مالی مجموعه نیز درقالب گزارشات مختلف منتشر می‌گردد و از همه مهم‌تر «خروجی تربیتی فرزندان مهرطه» بزرگ‌ترین تبلیغ برای عملکرد این مجموعه محسوب می‌شود.
وی در خصوص کودکانی که به خانواده مهرطه می‌پیوندند افزود: معرفی کودکان به مهرطه از طریق بهزیستی صورت می‌گیرد و این کودکان در دو ساختمان مجزا ۷ تا ۱۲ سال و ۱۲ تا ۱۸ سال زندگی می‌کنند. البته که «اصل پذیرش و نگهداری از کودکان نیازمند سرپرست تا ۱۸ سال» همواره برای ما غیرقابل پذیرش و مورد بحث بوده، بهزیستی نیز اکنون این امر را تا حدودی پذیرفته و در راستای تغییر آن برآمده است.
اینجا خانه ماست و تمام بخش‌های آن را باید با مشارکت هم اداره کنیم
چالش ارتباطات اجتماعی کودکان مستقر در مراکز نگهداری و تعاملات‌شان با دنیای بیرون موضوع دیگری بود که زارع به بیان توضیحاتی درباره آن پرداخت: کودکان ما در مهرطه از همان ابتدا و در فضای داخلی مجموعه دارای مسئولیت‌های مختلفی هستند و امور مربوط به نظافت فضای شخصی و کمدهای خودشان را نیز برعهده می‌گیرند؛ در امور روزانه خانه مشارکت می‌کنند و تفکر کلی کودکان بر این مبنا سوق داده می‌شود که «اینجا خانه ماست و تمام بخش‌های آن را باید با مشارکت هم اداره کنیم».
موسس مهرطه ادامه داد: در فرآیند اجتماعی شدن کودکان در نخستین گام‌ها سعی کرده‌ایم مدارس فرزندانمان متمرکز نباشد و آن‌ها خودشان پذیرای مسئولیت درس خواندن و یا نخواندنشان باشند. خرید نوروز فرزندان مهرطه به عهده خودشان است. آن‌ها بودجه‌ی مشخصی دارند که با راهنمایی مربیان و بر حسب علاقه می‌توانند انتخاب کنند و خرید مناسبی داشته باشند. علاوه‌بر این اغلب فرزندانمان«پول تو جیبی» مشخصی در کارت‌های بانکی اختصاصی خودشان دارند که می‌توانند درخصوص نحوه مصرف آن در فضاهای مختلف و یا حتی پس‌انداز کردن، تصمیم بگیرند.
زهره زارع در ادامه با اشاره به چالش‌های احتمالی بچه‌های مستقر مراکز نگهداری در فضای تعاملی مدارس و برچسب‌های منسوب به این کودکان اذعان کرد: کودکان ما معمولا از پایه سوم به بعد با چالش‌های زیادی در این زمینه مواجه می‌شوند و همواره از بیان اینکه ساکن کجا هستند اجتناب می‌کنند. رفتار اولیا و کادر مدارس هم معمولا بر این مشکلات می‌افزاید به‌ویژه به دلیل ترحم و دلسوزی بیش از حد که باور «متفاوت بودن» را در فرزندان مهرطه ایجاد می‌کند. این امر منجر به متوقع شدن بیش از حد این کودکان در تمامی زمینه‌ها یا مقصر دانستن آن‌ها در قبال هر اتفاق بدی که در مدرسه می‌افتد می‌شود. در این مورد سعی کرده‌ایم با گفتگو آن‌ها متوجه ساختار متفاوت خانوادهای که در آن زندگی می‌کنند بشوند. این خانواده متشکل از تمامی فرزندان مهرطه است که فرصت‌ها و امکانات خاص خودش را دارد. فرآیندهای مشاوره‌ای مختلفی نیز در این زمینه برای بچه‌ها در نظر گرفته شده است. ارتباطات مختلفی نیز با اولیای مدارس در راستای فرهنگ‌سازی رفتار درست با بچه‌ها برقرار شده است.
لازم به ذکر است در حین تهیه این خبر، تعداد کودکان مستقر در موسسه مهرطه ۲۹ نفر بیان شد و همچنین طبق گفته زهره زارع از موسس و مدیرعامل مهرطه، از ابتدای تاسیس این مجموعه یعنی سال ۱۳۸۱ تا کنون قریب به هزار کودک، زندگی در این موسسه را تجربه کرده‌اند.
وی با اشاره به این آمار درخصوص حالت‌های مختلف پایان حضور فرزندان مهرطه در این مجموعه گفت: اولین روش جدایی کودکان از مهرطه «باز پیوند» است که در این حالت کودک مجدد به خانواده خود که یا جدیدا پیدا شده یا صلاحیت‌های لازم را کسب کرده است، باز می‌گردد. در حالت دوم ممکن است «فرزندخواندگی» صورت پذیرد. حالت سوم «ازدواج کردن فرزند ما و تشکیل خانوادهای» جدید است. حالت چهارم را می‌توان «استقلال» دانست. در حالت پنجم ممکن است رفتارهایی از کودک سر بزند که شرایط حضور در مهرطه را نقض کند که نتیجه آن «بازگرداندن کودک به بهزیستی» است از جمله مواردی که دارای مشکلات اعصاب و روان هستند و نیاز به بستری دارند.
آن‌ها همیشه دختران ما هستند
زهره زارع درخصوص تجربه ازدواج فرزندان مهرطه بیان کرد: تا کنون ۲۰ مورد تجربه ازدواج از میان فرزندانمان داشته‌ایم که کم‌سن‌ترین آن دختری ۱۶ ساله بوده که به درخواست عمویش و با موافقت دختر و بررسی‌ها و تحقیقات لازم با پسر عموی خود ازدواج کرد. سایر موارد دیگر در سنین بالاتر و با شرایط مختلفی بوده‌اند. نکته مهم این است که ما در مهرطه بعد از ازدواج نیز همچنان در ارتباط با فرزندانمان و جویای احوال آن‌ها هستیم چون آن‌ها همیشه دختران ما هستند.
وی در ادامه اذعان کرد: تمام مراحل ازدواج فرزندان ما مطابق دیگر خانواده‌های ایرانی و بر طبق رسوم صورت می‌گیرد؛ یعنی خواستگاری، شناسایی، تحقیقات، نامزدی، مشاوره، عقد، تهیه جهیزیه و ارتباطات بعد از ازدواج برای تهیه سیسمونی، حضور در بیمارستان در حین زایمان و… نیز در صورت تمایل خود فرزند برقرار امکان دارد تا همچنان همراه فرزندمان باشیم.
با توجه به اصل مهم توانمندی در استقلال فرزندان، مدیرعامل مهرطه به بیان توضیحاتی در خصوص اقدامات صورت گرفته در این زمینه پرداخت: اولین قدم در مسیر توانمند شدن؛ ایجاد حس مسئولیت‌پذیری در فرزندان است در همین راستا در قبال خدماتی که به فرزندان می‌دهیم از آن‌ها درس خواندن یا مهارت آموختن را مطالبه می‌کنیم. یعنی این خدمات به رایگان در اختیار آن‌ها قرار نمی‌گیرد که همین امر منجر به آماده شدن آن‌ها جهت مستقل زیستن می‌گردد. آمار‌ها نیز گواه این اتفاق است. از بین کودکان ترخیص شده؛ تنها یک مورد مجدد به چرخه آسیب بازگشته و سایر موارد در شرایط مطلوب و حتی عالی از لحاظ اجتماعی و اقتصادی به سر می‌برند.
مدیرعامل مهرطه در مورد تجارب کاری فرزندان موسسه اعلام کرد: تمرکز بیشتر فرزندان ما درخصوص تحصیل و اشتغال، در زمینه‌های مرتبط با رشته تحصیلی‌شان است؛ به همین دلیل اغلب به آن‌ها پیشنهاد می‌کنیم؛ رشته‌هایی را انتخاب کنند که بتوانند از طریق آن مشغول‌به‌کار شوند البته درخصوص تحصیل فرزندان و هزینه‌های مربوط به دانشگاه نیز به منظور ترغیب آن‌ها به تحصیل، شرط معدل را مطرح کرده‌ایم. به این صورت که اگر معدل هر ترم از ۱۵ بالاتر باشد کل شهریه و اگر ۱۵ باشد نیمی از آن توسط مهرطه پرداخت خواهد شد اما اگر معدل از ۱۵ پایین‌تر باشد کل شهریه با خود دانشجو تحت پوشش مهرطه خواهد بود که باید برای تامین آن کسب درآمد داشته باشد.
وی ادامه داد: درخصوص شغل‌یابی نیز سعی کرده‌ایم شرایطی را برای فرزندانمان فراهم کنیم که بتوانند در کارگاه‌ها و شرکت‌های معتبر مشغول‌به‌کار شوند. در این مورد می‌توان به اشتغال تعدادی از فرزندانمان در امور اداری ایران‌خودرو اشاره داشت. همچنین به منظور توانمندسازی جهت ورود به فضای اشتغال، سعی کرده‌ایم شرایط مختلفی چون آموزش دستیاری دندانپزشکی، مارکتینگ و کسب‌و‌کار آنلاین، آشپزی، رباتیک، زبان، خیاطی کامپیوتر و… را در محل زندگی کودکان تحت‌پوشش موسسه و در فضای بیرون برای آن‌ها فراهم کنیم.
درهای مهرطه به روی بچه‌ها قفل نیست
تعلق خاطر فرزندان ما، مانع قفل کردن درهای مهرطه است؛ زهره زارع در ادامه در این‌باره گفت: ما در مهرطه قانون داریم ولی درهایمان به روی بچه‌ها قفل نیست. چرا که فرزندانمان به ما تعلق خاطر دارند و می‌دانند که بدون هماهنگی و اجازه نمی‌توانند بیرون بروند و اگر قصد دیر آمدن دارند باید اطلاع بدهند، دقیق مشابه یک خانواده.
وی در ادامه از ارزش‌های این موسسه سخن گفت: نخستین ارزش ما در مجموعه حفظ استقلال و عدم وابستگی مجموعه به سازمان‌‌ها یا نهادهای خاصی است؛ مورد بعدی مسائل تربیتی بچه‌ها و پرهیز از مواردی است که عزت‌نفس فرزندانمان را خدشه‌دار کند همچنین رعایت مسائل اخلاقی نیز برای ما بسیار مورد توجه قرار دارد.
زارع در ادامه از تلخی‌ها و شیرینی‌های مسیر ۲۲ ساله مهرطه گفت: یکی از شیرین‌ترین لحظات ما در مهرطه ازدواج کردن فرزندانمان و سامان گرفتن زندگی‌شان است که می‌توانم از ازدواج یکی از دخترانم که از هفت سالگی پیش ما بود تا در رشته حسابداری مشغول به تحصیل و کار گردید و در محیط کار با همسرش آشنا شد، یاد کنم که ثمره این ازدواج با حمایت ما خرید یک خانه و فرزنددار شدن‌شان بود، به خاطر دارم در لحظات وضع حمل این دختر کنارش بودم و سعی می‌کردم موجب آرامشش باشم؛ به مدت ده روز پرستارش بودم، لحظات درآغوش گرفتن نوزادش و تمام لحظات مشابه این اتفاق برای من اتفاقات شیرین مهرطه هستند.
همچنین وی درخصوص تجربه تلخ این مجموعه اشاره داشت به تنها فرزندی که متاسفانه پس از پایان دوره حضور در مهرطه مجدد به چرخه آسیب بازگشته و برخلاف تمام تلاش‌ها و آموزش‌های صورت گرفته و حتی استعدادهایی که در زمینه آشپزی از او کشف شد؛ درگیر اعتیاد شده و در شرایط مطلوبی به سر نمی‌برد اما با این وجود نیز مهرطه همچنان با او در ارتباط است و همواره پذیرای حمایت از او است اما به شرط مشاهده قصد و نیت واقعی او در مسیر بهبود…!
فرزندان ما باید متناسب با سن خود رشد کنند
زهره زارع ضمن تاکید بر اهمیت درک عمیق‌تر دنیای حقیقی توسط کودکان بیان کرد: همیشه در تلاش بودیم تا فرزندانمان متناسب با سن خود رشد کنند به همین جهت آن‌ها تا ۱۸ سالگی تلفن همراه ندارند! کوچک‌تر‌ها با بازی کردن، پیک‌نیک و آشنایی با محیط‌زیست وطبیعت یادگیری مهارتهای گوناگون و تغذیه مناسب شرایط زیستن سالم را درک می‌کنند و به‌منظور بیگانه نبودن با تکنولوژی گاهی تبلت و کامپیوتر در اختیار آنان قرار داده می‌شود و موارد مربوطه به آنان آموزش داده می‌شود؛ درخصوص فرزندان زیر هجده سال‌مان نیز سعی می‌شود به مدت دوساعت در روز امکان بهره‌مندی از تبلت واینترنت درصورت نیازبرای آن‌ها فراهم باشد و مابقی روز به کتاب خواندن و موارد مشابه پرداخته شود.
این‌بار نوجوانان داور هستند
مدیرعامل موسسه مهرطه در پایان با اشاره‌به جشنواره کتاب مهر اضافه کرد: جشنواره کتاب مهر طرحی برای گسترش کتاب‌خوانی بین دختران نوجوان در گروه سنی ۱۲ تا ۱۸ سال بوده که از سال ۱۳۹۰ شروع به فعالیت کرده است. در این طرح، کتاب‌های رمان ترجمه و تالیفی حوزه‌ی نوجوان توسط مخاطبان اصلی، مطالعه و داوری می‌شوند. از سال ۱۳۹۰ کتاب‌های منتشرشده در همان سال مورد بررسی قرار گرفته است. هم‌اکنون یازدهمین دوره جشنواره آغاز به فعالیت کرده است. نقشی که نوجوانان در این جشنواره بر عهده می‌گیرند، با جشنواره‌های دیگر کتاب‌خوانی متفاوت است: در جشنواره‌ی کتاب مهر، نوجوانان نقش داور را ایفا می‌کنند. به همین دلیل به نوجوانان شیوه‌ی نقد رمان آموزش داده می‌شود؛ تا بتوانند کتاب‌ها را به‌خوبی داوری کنند و به کتاب‌های منتخب خود رأی دهند.
وی ادامه داد: نهایتاً در جلسه‌ی اختتامیه جشنواره، جایزه‌ای از سوی نوجوانان داور به مترجم یا نویسنده‌ی کتاب‌های برگزیده اهدا خواهد شد. اهداف اجرای این طرح، ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی و آشنایی با روش‌های نقد و بررسی، مشارکت نوجوانان در فعالیت جمعی و ارتباط نزدیک با نویسندگان، استعدادیابی دختران نوجوان در فرآیند اجرای طرح، معرفی آثار نویسندگان در حوزه کودک و نوجوان و جلب مشارکت موسسات غیردولتی در فعالیت‌های حوزه کودکان و نوجوان است.
