نویسنده: شیما وزوایی
در دنیا بیش از 70 میلیون پناهجو از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در برابر کرونا هستند که بسیاری از آنها مقیم هیچ کشوری نبوده و در انتظار عبور از مرزها و ورود به کشورهایی هستند که دولت‌هایشان در این دوران مرزها را بسته و رفتار شایسته‌ای با آنها ندارند.
نقش NGO ها در کاهش آسیب‌های متوجه پناهجویان در بحران کرونا و مدافعه‌گری از حقوق آنها به خصوص در برابر دولت‌ها چیست؟ در این مقاله نمونه‌هایی از فعالیت، نقش‌آفرینی، و همچنین کم‌توانی NGO ها در حمایت از پناهجویان در بحران کرونا بررسی می‌شود.
اردوگاه‌های به حال خود رها شده، احتمال شیوع فاجعه‌بار ویروس کرونا در این اردوگاه‌ها در سراسر جهان، آسیب‌پذیری شدید کودکان و زنان پناهجو در برابر کرونا، سرباز زدن از پذیرفتن قایق‌های حامل پناهجویان توسط دولت‌ها، معیشت پناهندگان و مسئله فقر، و چگونگی استفاده از ظرفیت، مهارت، و تخصص پناهجویان در مهار جمعی و مشارکتی بحران کرونا؛ اینها تنها بخشی از مسائلی هستند که در تلاقی بحران پناهجویی و بحران کرونا قرار می‌گیرند.
مددکاران و داوطلبان در قرنطینه خانگی، پناهجویان رها شده در چادرها
در کشورهای اتحادیه اروپا، به خصوص یونان و فرانسه، بخش قابل توجهی از خدمات حمایتی از پناهجویان مقیم در اردوگاه‌ها توسط داوطلبان و مددکاران سازمانهای مردم‌نهاد انجام می‌شود. با آغاز همه‌گیری کرونا و قرنطینه خانگی، و کاهش چشمگیر فعالیت این سازمان‌ها، پناهجویان در وضعیتی بحرانی و نگران‌کننده رها شدند. در بسیاری از این اردوگاه‌ها هیچ امکانی برای رعایت فاصله‌گذاری وجود ندارد و امکانات بهداشت و سلامت در سطح پایینی در دسترس است. این در شرایطی است که آموزش کودکان، سلامت روان کودکان و مادران پناهجو، کنترل استرس و افسردگی در شرایط تعلیق اقامت در اردوگاه‌ها همه و همه وابسته به برنامه‌ها و فعالیت‌هایی بود که NGO ها به یکباره توان انجام آن را نداشتند.
به گزارش گاردین در اوایل ماه مارس این وضعیت باعث شد تا NGO ها توجه دوباره‌ای به خلا حضور دولت و نقش جایگزین نشدنی دولت‌ها در حمایت از مهاجران و پناهجویان داشته باشند. از جمله فعالیت‌هایی که این سازمان‌ها به آن پرداختند بهم پیوستن و تنظیم نامه‌هایی جمعی خطاب به دولت‌ها برای مطالبهگری و یادآوری ضرورت اقدام دولت برای حمایت از مهاجران به خصوص کودکان پناهجوی فاقد والدین (که از دیگران در برابر همه‌گیری آسیب‌پذیرترند) بود.
نامه‌های NGO های اروپایی به دولت‌ها
در فرانسه بیست و چهار NGO در نامه‌ای به دولت فرانسه و شهرداران شهرهایی (در شمال فرانسه) که اردوگاه‌ها در آن برپا شده‌است وضعیت اردوگاه‌های پناهجویی را «غیر قابل توصیف خواندند». در این نامه سه مطالبه اصلی توزیع غذا توسط دولت برای پناهجویان، اقامت ایمن، و همچنین ایجاد دسترسی سریع به صابون و آب گرم برای مهاجران در حال عبور مطرح شد.
در یونان، جمعی از NGO های داخلی و بین‌المللی در نامه‌ای خواستار توقف سریع بازگرداندن پناهجویان و تسریع اقامت کودکان و نوجوانان پناهجوی بدون سرپرست، همچنین انتقال آنها از یونان به کشورهای مقصد مانند انگلیس و آلمان شدند.
مدیر عامل Care for Calais، سازمانی که سالهاست در حوزه حمایت از مهاجران بلژیک و فرانسه فعال است معتقد است که کاهش شدید داوطلبان خلا عمیقی را در مسئله حمایت از پناهجویان به وجود آورده و تنها روشی که می‌توان با آن مقابله کرد از طریق دولت و کمک در سطح وسیع و ساختاری‌ست. کودکانی که وارد کشورها شده‌اند فاقد مدرک و ثبت هویت هستند و این مسئله هرگز نباید موجب عدم دسترسی آنها به امکان بهداشتی، غذا، و کمک در زمینه سلامت روان شود.
بنگلادش و پناهجویان روهینگیا
در میان موج‌های اخیر پناهجویان، روهینگیاها از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها هستند. به گزارش refugeeinternational تنها 900000 پناهجو در یک اردوگاه در بنگلادش هستند که در منطقه‌ای پر تراکم واقع شده که 400000 نفر در نزدیکی آن زندگی می‌کنند. بر اساس همین گزارش، بررسی نوع واکنش و مکانیسم حمایت از پناهجویان روهینگیا نشان می‌دهد که درصد مرگ و میر این پناهجویان از متوسط جهانی بالاتر بوده و خطر شیوع ویروس کرونا در میان روهینگاها می‌تواند به فاجعه انسانی تبدیل شود. متاسفانه اولین مبتلا به کرونا روز 15ام ماه می در کمپی در بنگلادش دیده شد.
در همین حال گروه‌هایی از این پناهجویان در آب‌های اقیانوس سرگردان و منتظر اجازه ورود به کشورها هستند. در مالزی دولت به بهانه پیشگیری از شیوع این ویروس میان مردم مالزی قایق‌های پناهجویان را بازپس فرستاده و از پذیرفتن آنها سر زد. NGO ها از اولین گروه‌هایی بودند که به این وضعیت معترض شدند. از آنجا که مطالبهگری آنها برای پذیرفتن این پناهجویان به نتیجه‌ای نرسید، همکاری این سازمان‌ها با صلیب سرخ و گروه‌های داوطلب مسلمان، بودایی، و هندو آغاز شد و تامین آب و غذای پناهجویان «غیررسمی» روهینگیا بر عهده NGO ها افتاده و توزیع آن نیز توسط شبکه‌سازی NGO ها و استفاده از نیروهای داوطلب انجام شد.
همکاری یک NGO اسپانیایی با دولت برای آزمایش گسترده ویروس کرونا در میان پناهجویان در کاتالونیا
در ایالت کاتالونیا اسپانیا وضعیت متفاوت بود. یکی از سازمانهای غیرانتفاعی مشهور به نام Open Arms که سالهاست در فراهم کردن کمکهای اولیه برای پناهجویانی که در فرار از جنگ و تبعیض و سرکوب از طریق دریای مدیترانه خود را به اروپا می‌رسانند فعال است، آستین‌ها را بالا زد و دست به کار شد.
به گزارش Spain English این سازمان برای جلوگیری از شیوع بیماری کرونا میان جامعه پناهجویان شهر بارسلونا برنامه‌ای را برای انجام آزمایش گسترده کرونا در خانه‌ها و مراکز مختلف اقامت یا حمایت از پناهجویان تعریف کرد. این سازمان از اعتماد اجتماعی، سرمایه، و شبکه اطلاعاتی خود استفاده و این طرح را با همکاری سازمان بهداشت کاتالان تعریف و اجرا کرد. Open Arms همچنین توانست در همکاری و مدیریت شبکه‌ای از داوطلبان پزشک و پرستار به مراقبت و اطلاع‌رسانی درباره ویروس کرونا در میان پناهجویان بارسلونا و مادرید بپردازد و حتی خود را به قایق‌های نجات پناهجویان در دریای مدیترانه رساند.
حق ماندن برای پناهجویان: مطالبهگری موفق NGO های ایتالیایی
دولت ایتالیا در چند سال اخیر کارنامه ناموفق و بعضا شرم‌آوری در رفتار با پناهجویان، گه‌گاه فرستادن آنها به کام مرگ در مدیترانه، و بازگرداندن گسترده آنها به کشورهای مبدا و یا کشورهای دیگر اروپایی مانند یونان داشته است. شاید به نظر می‌آمد در همه‌گیری کرونا که ایتالیا را به شدت و بالاتر از اکثر کشورهای دنیا تحت تاثیر قرار داد مطالبهگری برای حقوق پناهجویان غیرممکن باشد.
اما سازمان 3Febrraio توانست در یک مطالبهگری محکم و با همکاری NGO های دیگر «حق ماندن بدون قید و شرط» را برای تمامی پناهجویان و مهاجران در ایتالیا تا پایان بحران کرونا تضمین کند. البته عوامل دیگری در این مهم دست به دست هم دادند.
مشارکت مهاجران از طریق NGOهای آلمانی در مبارزه با کرونا، و کاهش آسیب‌های آن
آلمان در بین کشورهایی قرار دارد که عملکرد به هنگام و منسجم دولت نقش بزرگی در کنترل بحران کرونا داشته است. نقش NGO ها در حمایت از پناهجویان در دو زمینه پررنگ بود.
نخست حمایت از کسب و کارهای نوپایی که توسط مهاجران مدیریت می‌شوند. شبکه‌هایی از سازمانهای مردم‌نهاد فعال در حوزه مهاجرت کنارهم آمدند تا اطمینان حاصل کنند کسب و کارهای مهاجران که نسبت به دیگر کسب و کارهای خرد آسیب‌پذیرتر هستند بتوانند از تمامی حمایت‌های دولتی و غیردولتی موجود آگاه شده و برخوردار شوند. علاوه بر این برنامه‌های منسجم مختلف آموزشی، به خصوص درباره تاب آوری در بحران، و همینطور کسب مهارت‌های الکترونیک و استفاده از فضای مجازی برای صاحبان کسب و کار اجرا شد که در بیشتر آنها اولویت با زنان، و مهاجرین تازه‌وارد بود.
علاوه بر این از همان ابتدای بحران تصمیم دولت آلمان بر این بود که بتواند از مهارت‌ها و تخصص‌های پناهجویان، که بسیاری از آنها در کشورهای خودشان تجربه پرستاری، مددکاری و همینطور پزشکی داشتند استفاده شوند. تسهیل این فرآیند نیز طی فرایندهایی به سازمانهای مردم‌نهاد گذاشته شد.
فراخوانی برای اقدام نظام‌مند، همه‌جانبه، و بین‌بخشی برای جلوگیری از فاجعه انسانی
به جرات می‌توان گفت آنچه در رسانه‌ها درباره اینکه کرونا همه را یکسان تحت تاثیر قرار می‌دهد و «ما همه در این امر باهم هستیم» می‌خوانیم دروغ و فریبی از جایگاهی بالا و مصون است. کرونا اقشار، طبقات، و گروه‌ها را به شکلی برابر تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. کرونا آیینه و هزار و یکمین دلیلی است که نابرابری افزاینده در اجتماعات فرودست را پررنگ می‌کند. مقابله با کرونا مانند هر بحران چند وجهی دیگر نیاز به اقداماتی چندجانبه دارد که بتوانند اقشار آسیب‌پذیر را از لحاظ سلامت، اقتصاد و رفاه، آموزش و دسترسی به منابع و اطلاعات حمایت کند.
شورای بین‌المللی سازمانهای داوطلبانه ICVA در بیانیه‌ای با مشارکت بیش از صد NGO خواستار حمایت همه‌جانبه برای اولویت دادن بدون قید وشرط اجتماعات آسیب‌پذیر در برابر کرونا شد. پیام اصلی این بیانیه که در آن پناهجویان و مهاجران در صدر اولیت اقشار آسیب‌پذیر هستند این است:
اقدام همه‌جانبه برای حفاظت از جوامع آسیب‌پذیر در برابر بحران سلامت جهانی تنها با برنامه‌ریزی، رویکردی انسانی، و همراه با تصمیم‌گیری جمعی مسیر می‌شود که در تمامی مراحل آن NGO ها، دولت‌ها، اهداکنندگان، و نهادهای مسئول ملی و محلی باید مشارکت واقعی داشته باشند.
