احتمالا اسم «خانه امن آتنا» را شنیده‌اید! خانه‌ای امن برای زنانی که به دلیل «خشونت‌خانگی» از محل زندگی خود بیرون آمده و سرپناهی ندارند. خانه امن آتنا؛ با مدیریت زهرا افتخارزاده ۱۷ سال پیش، تاسیس گردید تا دختران و زنان سرزمین‌مان بدانند با همه محدودیت‌ها، مشکلات و تبعیض‌هایی که در جامعه و خانواده دارند، اگر در تنگنا قرار گیرند و جانشان در خطر باشد؛ سرپناهی برای حفظ امنیت، آسایش و آرامش، پذیرای آن‌هاست.
موسس «خانه امن آتنا» درخصوص چگونگی تاسیس این موسسه گفت: از سال ۸۵ در اوایل جوانی، با همراهی تعدادی از دانشجویان داوطلب که دغدغه‌های اجتماعی مشترک داشتیم فعالیتمان را آغاز کردیم. هماه موقع گروهی از خانواده‌های کم‌برخوردار به ما معرفی شدند تا معلم فرزندانشان باشیم. از سال ۸۵ تا ۸۹ فعالیت ما غیر‌رسمی و داوطلبانه بود. سال ۸۹ توانستیم از «سازمان ملی جوانان» مجوز بگیریم. سال ۹۰ بود که فعالیتمان در محله خاک سفید تهران در مکانی کوچک شکل گرفت. آنجا علاوه بر بحث تحصیلی و آموزشی بچه‌ها، محل کوچکی برای زنان در نظر گرفتیم تا به کار خیاطی مشغول شوند. در تمام این سال‌ها، به طرز عجیبی با آسیب‌های گوناگونی مواجه شدیم که چیزی از آنها نمی‌دانستیم و علم و تجربه آن را نداشتیم. به همین علت تصمیم گرفتیم به صورت تخصصی آسیب‌های اجتماعی را پیگیری کنیم. ما توانستیم سال ۹۳ از سازمان بهزیستی مجوز «موسسه ارتقای کیفیت زندگی زنان آتنا» را دریافت کنیم. رویکرد اصلی ما؛ فعالیت علمی و تخصصی در زمینه «زنان و دختران» بود. فعالیت‌های آتنا و هر انجمن یا گروه‌های مردم‌نهاد دیگری، کمک به کاهش آسیب‌هاست نه از بین بردن آنها. چون از بین بردن آسیب‌هایی مثل کار کردن کودکان، دست‌فروشی، خشونت خانگی و هر نوع اتفاق دیگری؛ عملاً کار دولت و متولیان امر است.
نیروهای داوطلب غیرمتخصص؛ نباید به صورت مستقیم با مددجوها در ارتباط باشند
مدیر‌عامل «موسسه ارتقای کیفیت زندگی زنان آتنا» با اشاره به اهمیت فعالیت تخصصی بیان کرد: به جرات می‌گویم، نمی‌توان تنها با حس انسان‌دوستانه، وارد عرصه آسیب‌های اجتماعی شد؛ چراکه این موضوع نیازمند تخصص است. در «آتنا» هیچ نیروی غیرمتخصصی حق ارتباط مستقیم با مددجویان را ندارد، زیرا ممکن است به صورت ناخواسته به مددجو آسیب بزند. اینجا مکانی برای «ارضای حس انسان‌دوستانه» در هیچکس نیست. ما فقط می‌خواهیم مددجو بیش از این آسیب نبیند! همه کارهای انسان‌دوستانه که لزوماً نباید با ارتباط مستقیم انجام شود. در بسیاری از مواقع می‌توان از راه‌های دیگر،کمک‌های بشردوستانه انجام داد. اگر فردی دغدغه‌ی بالایی برای کار داوطلبانه در حوزه آسیب دارد باید یک قدم جلوتر بیاید و مطالعات تخصصی در این زمینه داشته باشد که سال‌های سال طول می‌کشد.
ما در آتنا اجازه نمی‌دهیم مددجو متوجه شود که شخصی خیّر است. همه در نقش‌های معلم، مربی، روانشناس، مددکار و …. قرار می‌گیرند. به این شکل عزت‌نفس مددجو حفظ می‌شود. همه مردم و حتی نهادها باید بدانند که مددجوها هم مثل خود ما دارای شخصیت، حریم‌شخصی، حق شهروندی و حقوق اجتماعی هستند که باید به آن احترام بگذاریم.
آگاهی؛ نیاز امروز جامعه ما است
زهرا افتخارزاده به حضور شهروندان، کمک‌ها و وظایف آنها در کار نیک اشاره کرد و افزود: متاسفانه در جامعه ما هر چقدر که شما سرمایه کمتری اعم از مالی، اجتماعی و… دارید حق و حقوق کمتری نیز برایتان قائل می‌شوند. هر چقدر از دهک پایین‌تری باشید، انسان‌ها چیزی به عنوان حریم‌شخصی برای شما نمی‌بینند و این از سر ناآگاهی است. اگر شخصی شرایط کمک‌رسانی به دیگران را دارد؛ نباید حق دخالت در امور شخصی او را به خود بدهد و مرز‌ها و حریم انسانی را رد کند. یکی از بهترین راه‌ها برای کمک به آسیب‌دیدگان جامعه ارتباط با سازمان‌های مردم‌نهاد متخصص است تا علاوه بر حمایت از آنها، اگر مددجویی مستقیما به شهروندان برای دریافت کمک مراجعه کرد؛ بتوانند او را به موسسه‌ای که در زمینه مشکل او، تخصص دارد معرفی کنند.
فعالیت‌های ما جایی برای آزمون و خطا ندارد
وی با بیان حساسیت‌های بالای فعالیت در این موسسه ادامه داد: سمن‌ها باید ساختارهای تخصصی خود را به صورت سلسله مراتبی تهیه و تدوین کنند. ما سال‌ها، تلاش و تجربه کسب کردیم تا بتوانیم امروز به عنوان یک موسسه نیکوکاری و سازمان موظف‌طلب، فعالیت کنیم. سال‌های زیادی پرسنل نداشتیم زیرا افراد فعال در این مرکز همگی داوطلبانه فعالیت می‌کردند. امروز آتنا به بلوغ رسیده است و رویکرد تخصصی سخت‌گیرانه‌ای را برای جذب منابع‌انسانی متخصص در نظر دارد. دلیل این امر را فعالیت در حوزه‌ای می‌دانیم که بسیار تخصصی، ویژه و در شدیدترین سطح آسیب است. فعالیت در حوزه آسیب‌های اجتماعی به هیچ‌وجه جای آزمون و خطا نیست. مگر ما چند کودک داریم که در ۱۲ سالگی از پدر خود باردار شده، نوزادش را به دنیا آورده و به شیرخوارگاه تحویل داده باشد؟! من نه می‌توانم و نه حق این را دارم که این کودک را برای پروژه یا کمک داوطلبانه یک دانشجو در اختیار او قرار دهم. تنها، کسی که متخصص است و سال‌ها در حوزه «روابط‌جنسی محارم» فعالیت کرده باشد، می‌تواند به این موضوع ورود کند تا کودک آسیب بیشتری نبیند. متاسفانه بعضی از موسسات نیکوکاری؛ جامعه هدف خود را به درستی انتخاب نمی‌کنند و در اولویت قرار نمی‌دهند. آنها برای گسترش برند موسسه به مشارکت حامیان و نیکوکاران نیاز دارند. سمن‌ها گاهی برای جذب حامی ، جامعه هدف خود را فراموش می‌کنند و این خود یک نوع آسیب است.
همه اعضای خانواده مددجو از خدمات ما بهره‌مند می‌شوند
وی در پاسخ به این پرسش که چرا جامعه هدف خانه آتنا از بین دختران و زنان انتخاب شدند گفت: خاطرم هست وقتی در محله خاک سفید فعالیت می‌کردیم، مددجویان به دو گروه دختر و پسر تقسیم می‌شدند. نتیجه فعالیت‌های ما در گروه دختران نمود و تاثیر بیشتری داشت!
در جامعه ما «تبعیض جنسیتی» برای دختران و زنان مشهود است. به همین علت گروه هدف ما دختران و زنان سرپرست خانوار انتخاب شده‌اند. بانوانی که همسرشان فوت کرده، طلاق گرفته‌اند، درگیر بدهمسری هستند، همسر اعتیاد و رفتارهای خشونت‌آمیز دارد و… . نکته‌ای مهم این است که من نمی‌توانم عضوی از یک خانواده را در نظر بگیرم و صرفا به او کمک کنم تا مشکل برطرف شود زیرا او در خانواده‌ای زندگی می‌کند که موجب آسیبش شده پس باید خانواده را هم مدنظر داشت. ما هیچ‌گاه نمی‌توانیم به یک بُعد از زندگی شخص وارد شویم و توقع داشته باشیم همه ابعاد دیگر زندگی او را تغییر داده باشیم.
وی اضافه کرد: نگاه آتنا به فعالیت تخصصی در حوزه کاهش آسیب زنان و دختران دو بعدی است. اول: علاوه بر زنان مددجو، اعضای خانواده‌شان هم از خدمات بهره‌مند می‌شوند دوم: توانمندسازی مددجویان از طریق مهارت‌آموزی و اشتغالِ همزمان رقم می‌خورد. این موضوع پس از گذراندن دوره‌های درمانی، شرکت در کارگاه‌های آشپزی، شیرینی‌پزی، کامپیوتر و… اتفاق می‌افتد. علاوه بر این‌ها، مسائل حقوقی زنان و دختران در کمیته حقوقی بررسی می‌شود و وکلای آتنا، تا به نتیجه رسیدن پرونده‌ها به صورت رایگان همراه مددجو هستند.
جای زنان خشونت دیده، در «خانه آتنا» امن است
وی در پاسخ به این پرسش که چه شد که «خانه امن آتنا» شکل گرفت اعلام کرد: بسیار دختران و زنانی بودند که به دلیل بدهمسری یا خشونت خانگی، جایی برای ماندن نداشتند. ما باید یک سرپناه یا مکانی امن برای آنها فراهم می‌کردیم تا در جامعه آسیب بیشتری نبیند. بعدها «آتنا» تبدیل شد به اولین خانه امن غیر دولتی استان تهران که به صورت رسمی در سال ۹۷ از بهزیستی مجوز گرفت که بر اساس آن «هر زنی، هرگاه مورد خشونت خانگی قرار می‌گیرد، می‌تواند همراه با فرزندانش به صورت کاملاً قانونی به خانه‌های امن پناه ببرد». می‌توان گفت از سال ۹۷ طرح خانه امن به فعالیت‌های مدنی «آتنا» اضافه شد.
نظارت بر خانه امن بیشتر است
«خانه امن آتنا» زیر مجموعه موسسه ارتقای کیفیت زندگی زنان فعالیت می‌کند. بهزیستی اصولاً بر همه فعالیت‌های این چنینی نظارت دارد و در بین همه نهادها و سازمان‌ها «خانه امن» و «شبه خانواده» بسیار حساس‌ترند؛ چرا که مسئولیت سنگین‌تری دارد. از آنجایی که این دو مجموعه از افراد شبانه‌روزی نگهداری می‌کنند و امکان اتفاق‌هایی از قبیل خودکشی، خودزنی یا هر چیز دیگری وجود دارد، حساسیت‌ها، نظارت‌ها و محدودیت‌ها نیز بیشتر می‌شود.
افتخارزاده در خصوص مدت زمان پناه دادن به زنان گفت: طبق پروتکل بهزیستی افراد در هر دوره ۲۱ روزه می‌توانند در «خانه امن آتنا» پناه بگیرند که تا سه دوره قابل تمدید است. افراد به اختیار خود به خانه امن قدم می‌گذارند و به اختیار خود از آنجا می‌روند. گاهی شده کمتر از یک دوره و گاهی بیشتر از سه دوره زنان حضور داشتند. تجربه به ما ثابت کرده با توجه به مسائل و مشکلات زنان، میانگین اقامت در خانه امن ۹ ماه بوده است.
مراجعین با حکم قضایی پذیرش می‌شوند
موسس «خانه امن آتنا» در رابطه با شیوه پذیرش مددجوها نیز گفت: زنان گاهی با شرایطی سخت مثل شرایط روحی نابسامان، شرایط فیزیکی و بدنی نامناسب، عدم همراه داشتن مدارک و… به ما مراجعه می‌کنند ما همراه آنان می‌مانیم تا حکم قضایی برای استقرار در خانه امن را بگیرند. با کمک نهادها با فرد قربانی و عامل خشونت جلسه می‌گذاریم و به آنها مشاوره تخصصی می‌دهیم. در نهایت تصمیم با افراد است که باز هم به خانه خودشان برگردند یا در خانه امن بمانند. موارد بسیاری داشتیم که توافق بین طرفین شکل گرفته و مشکلات تا حد بسیاری حل شده و گاهی هم زنان تصمیم به برگشت نداشتند و همچنان در «خانه امن آتنا» مانده‌اند و پس از توانمندسازی اجتماعی و شغلی با کمک موسسه مستقل شده‌اند و توانسته‌اند برای خود و فرزندانشان خانه‌ای تهیه کند.
در بین مددجویان افرادی بوده‌اند که در زمان ورود به آتنا حتی سواد نداشته‌اند اما به تحصیلشان ادامه داده‌اند و در نهایت پس از اخذ مدرک دانشگاهی، شغلی مرتبط با رشته تحصیلی و علاقه‌‌شان یافته‌اند و توانمند شدند. در موارد معدودی نیز، فرد در بدو ورود تخصص و تحصیلات عالیه داشته است که پس از گذراندن مدتی، در موسسه به عنوان همکار استخدام شده است و از این طریق کسب درآمد می‌کند.
حفظ حریم شخصی خانوادگی مددجوها در اولویت است
افتخارزاده به امکانات «خانه امن آتنا» اشاره کرد و افزود: همه بانوانی که پذیرش می‌شوند از هشت‌و‌نیم صبح می‌توانند در کارگاه‌ها مشغول به کار شوند. از همان ابتدا نیز کمک هزینه زندگی از موسسه دریافت می‌کنند. این بانوان صبح زود به محل‌های کار خود و فرزندانشان به مهدکودک آتنا رهسپار می‌شوند. در «خانه امن آتنا» ۴ مهدکودک در سه رده سنی برای نگهداری از کودکان وجود دارد؛ زیر ۳ سال، بین ۳ تا ۷ سال، بالای ۷ سال دختران و بالای ۷ سال پسران. بعد از اتمام ساعت کاری، مادر‌ها و فرزندان به خانه‌ها برمی‌گردند و مادر نقش مادری‌اش را برای فرزندش ایفا می‌کند. این روند باعث حفظ حریم خانوادگی آنان می‌شود.
تمرکز اصلی ما بر خشونت خانگی است
زهرا افتخارزاده در پاسخ به پرسش «آیا دلیل همه مراجعه‌ها خشونت است؟» گفت: تمرکز اصلی ما روی خشونت خانگی است. تلاش ما برای زندگی مراجعین در خانه‌ها، به نحوی است که حس در خانه‌ای امن بودن را به آنها القا کند. با وجود اینکه هر خانواده در یک اتاق خصوصی با تجهیزاتی مانند یخچال، تخت و کمد کودک و مادر و … زندگی می‌کند اما فضاهایی مانند آشپزخانه، پذیرایی، سرویس‌بهداشتی و… مشترک است. این افراد از نظر اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی با هم متفاوت هستند و گاهی بین آنها تنش، شکل می‌گیرد. مددکارهای ما همیشه حضور دارند و یاری‌رسان هستند. همین امر و قوانین موجود در «خانه امن آتنا» باعث می‌شود زنان پس از مدت یک یا دو سال به فکر مستقل شدن باشند.
گاهی مخالف برگشت زنان به محل خشونت هستیم
مدیر عامل خانه امن آتنا اذعان کرد: از سال ۹۷ تاکنون ۲۴۳ نفر به خانه امن مراجعه کردند. ۴۱ درصد از این زنان به منزل و خانواده خود برگشتند. ۴۰ درصد نیز از فرد خشونت‌گر جدا شدند. افرادی بودند که به منزل برگشتند و با درصد خشونت بیشتری دوباره به ما مراجعه کردند. در برخی از موارد ما با برگشت زنان به محیط خشونت مخالف بودیم که به اصرار خودشان برگشتند اما مدتی بعد خشونت‌ها مجدد تکرار شده است. چندین مورد داشتیم که مراجعت به منزل با موفقیت انجام شده و پس از زوج‌درمانی‌های متعدد، مشکلات حل شده است و از موارد ایده‌آل بودند.
عدم آگاهی زنان در بروز برخی مشکلات تاثیرگذار است
وی ضمن تاکید بر لزوم وجود چنین مکانی برای زنان گفت: مشکلاتی چون خشونت خانگی از برخی خرده فرهنگ های نامناسب جامعه می‌آید. برخی از مردها گمان می‌کنند که چون قدرت غالب دست آن‌هاست، می‌توانند دست به هر کاری بزنند! عدم آگاهی زنان هم تاثیرگذار است. مردها وقتی می‌فهمند که چنین مکانی برای حمایت از زنان وجود دارد، کمتر دست به خشونت می‌زنند.
مشاوره‌های تلفنی مفید بسیاری داریم
موسس «خانه امن آتنا» به مشاوره‌های آنلاین و تلفنی نیز اشاره کرد و افزود: روزانه تماس‌های زیادی با ما گرفته می‌شود که از ما مشاوره‌های تخصصی روانشناسی و حقوقی می‌خواهند و ما تا جایی که بتوانیم یاری‌رسان هستیم. در موارد زیادی آسیب‌ها و مشکلات فقط تقصیر عامل خشونت نبوده و نیست. اصلاً به همین دلیل است که مراجع را به واحد مددکاری و روانشناسی ارجاع می‌دهیم. مددجو باید به خودشناسی و خودآگاهی برسد زیرا ممکن است در درصدی از این مشکلات، خود او دخیل بوده باشد. سعی داریم مهارت‌های گفتگو موثر، حل‌مسئله و… را در فرد بالا ببریم. هدف ما این است که توانمندی ذهنی و اجتماعی را درون فرد، تقویت کنیم تا قربانی خشونت‌های فیزیکی و کلامی نباشد. البته پر واضح است با چند تماس تلفنی و مشاوره مشکل حاد مراجع حل نمی‌شود. روان‌درمانی‌ها و مشاوره‌ها کاملاً بستگی به شدت بحران دارد. ضمن اینکه قطعاً همراهی بیمار نیز بسیار موثر است. کمیته سلامت‌روان دقیقاً همین وظیفه را دارد.
زهرا افتخارزاده در پایان گفت: مشکلات زنان با توجه به فرهنگ موجود جامعه در ایران بسیار است. موسسه ارتقای کیفیت زندگی زنان آتنا در تلاش است که درد و آسیب‌های بانوان ایران را در دل جامعه کاهش دهد تا وجود مادران و دخترانی توانمند و باعزت‌نفس را شاهد باشیم. بانوان باید بتوانند روی پای خود بایستند و زندگی با کیفتی را تجربه کنند.
