نگاهی به مفهوم رقابت در سازمان‌های مردم‌نهاد

 جایگزینی تفکر سیستمی به جای تفکر رقابتی نهایتاً موجب توسعه کلی اکوسیستم اجتماعی خواهد شد؛ چرا که در تفکر رقابتی کانون توجه بیرون است و  نگاه ما به رقیبی است که مبادا از ما پیشی گرفته و موفق‌تر شود. این طرز تفکر موجب می‌شود سقف رشد سازمان به اندازه رقیب کوتاه شود؛ یعنی همین که سازمان‌ها از سطح رقیب خود کمی بالاتر باشند، برایشان کفایت می‌کند. اما در  تفکر سیستمی با نگاه توسعه محور، نگاه به درون است بدون اکتفا به میزان رشد دیگران، و این تفکر باعث ارتقا سقف توانمندی‌های سازمانی و جمعی سمن‌ها در اکوسیستم جامعه مدنی خواهد شد.

گاهی ممکن است در تایید رقابت بشنویم که رقابت می‌تواند موجب رشد گردد. اما به جهت اینکه سطح تخریب‌گری، نگاه کوته‌بینانه و تنگ‌نظرانه در رقابت بسیار بالاست، جایگزین‌هایی برای این موضوع پیشنهاد می­شود؛ و آن اینکه مفهوم «کمال» و «توسعه» جایگزین رقابت شود. وقتی نگاه توسعه‌گرا داشته باشیم بدون توجه به سقف موفقیت رقبا و با تمرکز بر درون، حداکثر تلاشمان را برای رشد و توسعه به کار گرفته و حتی بالاتر از آن، در کنار رشد خود با گرفتن دست دیگران، به صورت جمعی در مسیر شکوفایی حرکت می­کنیم. یعنی ما نه‌تنها نسبت به رشد خود، بلکه نسبت به رشد سازمان‌های هم‌ماموریت و سایر مؤسسات اجتماعی نیز احساس مسئولیت می­کنیم؛ چرا که توسعه همه ما است که نهایتاً به حل مسائل اجتماعی کمک می‌کند. در این تفکر جایگزین، یادگیری از محیط و سایر سازمان­ها محدود نمی­شود، بلکه با تکنیک‌هایی مثل بنچ مارکینگ، نگاه به هم‌ماموریت‌ها، الگوبرداری از نمونه‌های موفق و … یک بار سازمان ما از دیگران یاد می­گیرد، گامی رو به جلو برمی­دارد و بار دیگر سازمان­های مشابه با نگاه به ما یک گام در مسیر توسعه برمی­دارند و این­گونه با یادگیری­های مداوم از یکدیگر، کل اکوسیستم اجتماعی توسعه می­یابد. این تفکر علاوه بر اینکه رویه­ها و مدل­های مدیریتی و تخصصی را محرمانه نگه نمی‌دارد، با در اختیار دیگران قرار دادن آن­ها، موجب توسعه کل اکوسیستم خواهد شد. در جامعه مدنی به این تفکر نیاز داریم که وقتی یکی از مؤسسات زمین می‌خورد، به جای دویدن برای زودتر رسیدن به خط پایان مسابقه، کمک کنیم تا از زمین بلند شود، یعنی هم به فکر رشد خود و هم توسعه کل اکوسیستم باشیم و این مهم محقق نمی‌شود مگر با تفکر سیستمی و توسعه محور به جای تفکر رقیب‌محور.

بدین ترتیب می­توان به جای واژه رقبا یا سازمان­های رقیب، از «سازمان­های هم­ماموریت» استفاده کرد.

حال ممکن است این سوال مطرح شود که ما به سازمان­ هم­ماموریت خودمان آسیب نمی‌زنیم اما چه طور می‌توانیم از آسیب زدن دیگران در امان بمانیم؟

راهکاری وجود دارد که موسسات در عین کارآمدی، اثربخشی، درست‌کاری و حرفه‌ای عمل کردن خودشان، بتوانند از آسیب‌های دیگران جلوگیری کنند و آن «اصل شفافیت» است. اگر سازمان‌ها، خود درست و اصولی عمل کنند و با ارائه گزارش‌های مالی و عملکردی به ذی‌نفعانشان، نمایانگر بهره­وری خود باشند، آن‌گاه می‌توانند تاثیرات منفی رقابت دیگران را خنثی کرده، و به جای تمرکز بر بدگویی دیگران، این چرخه معیوب را شکسته و حرفه‌ای عمل نمایند.

تفکر سیستمی و نگاه توسعه محور باعث می‌شود؛ سمن‌ها از این هم حرفه‌ای‌تر عمل کنند. برای مثال، اگر نیکوکاری به سازمانشان مراجعه می‌کند که نیتی خارج از حیطه ماموریتشان دارد او را به موسسات خیریه تخصصی مرتبط با نیت فرد نیکوکار، هدایت کنند. به نقل از یکی از اساتید حوزه مدیریت سمن­ها، مهندس رضا درمان: «نگران این نباشیم که موسسات دیگر، خیرین ما را بشناسند. خیرین مثل چاه آب نیستند که اگر از آن برداریم کم شود. خیرین مثل چشمه آب هستند که هر قدر می‌بخشند باز هم می­جوشند». و اتفاقاً موسسه‌ای که چنین رفتار حرفه‌ای را نشان می‌دهد در نگاه خیر و حامی، برجسته‌تر و اصیل‌تر به چشم می­آید و این توجه حامی را بیش از پیش جلب می­کند.

بنابراین بسیار حرفه‌ای‌تر است که تفکر مشارکت، هم‌افزایی، و تسهیم منابع را جایگزین نگاه رقابتیِ صرف کرده و به این ترتیب به توسعه خود، جامعه مدنی و در نتیجه توسعه کل کشور و جهان کمک کنیم.

در واقع در این طرز تفکر، سازمان‌ها «منیت‌های خود را کنار گذاشته و با اعتبار دادن به فعالیت‌های یکدیگر به توسعه کل اکوسیستم کمک می‌کنند.

 به تعبیر جناب آقای علیرضا آتشک مدیرعامل شبکه ملی موسسات نیکوکاری: «از منیت‌ها گذشتیم و چو سیمرغی شدیم / قله قاف سمن را یار می‌فهمد فقط».

شبنم امینایی کوچ و مشاور مدیریت سازمان‌های مردم‌نهاد